Author:
Abstract
Şaman kültürünün, dünya görüşünün, yaşamının ve inanç esaslarının iki temel kaynağından biri alkış-dualar (ilahiler), diğeri de efsanelerdir. Şamanik yaşamın bütün evrelerini canlandıran şaman efsaneleri yeterli derecede derlenip yayımlanmadığı gibi, az araştıralan konulardan da biridir. Hem memorat hem hikâye hem mit özelliği taşıyan şaman efsaneleri bu özellikleri ile genel anlamda efsane türünden farklılık gösterir. İlk önce, etnik ve bölgesel özellikli tüm şaman efsanelerinin baş kahramanının şamanın olduğunu vurgulamak lazımdır. Efsanelerin baş kahramanı olan şamanlar bir taraftan gök ve yeraltı dünyası sakinleriyle, kötü ruhlarla iletişim kurmakla hastaları iyileştiren, ulusun refahını koruyan, toplumsal barışı sağlayan olumlu bir tip gibi karşımıza çıkar. Diğer taraftan kendi soydaşlarına zarar veren, diğer şamanları amansızlıkla öldüren, kızdırıldıklarında insanlara ve hayvanlara hastalık musallat eden olumsun bir anti-kahramandır. Bu da onların gerçek şahıslar olduğu konusunda toplumun kanaatiyle üst üste düşer. Efsanelerde şamanın bir kahraman olarak oluşmasında Altaylı Türk kavimlerinin ve Yakutların halk kahramanları hakkındaki mitleri prototip rolünü oynamıştır. Bu yazının araştırma konusu, şamanın zihinsel yapısından şamanist dünya görüşe kadar her şeyin yer aldığı şaman efsaneleridir ve efsanelerin birleştiği tek nokta şamanların doğaüstü yeteneklere sahip mitolojik bir kahraman olarak tasarlanmasıdır. O nedenle hem anlatıcı hem de dinleyici tarihi bir kişiliğe sahip şamanın olağanüstü yeteneklerine inanmaktadır. Konusu bakımından çeşitlilik gösteren şaman efsanelerinde şamanlığın ortaya çıkması, ilk şaman, ölüp-dirilme ve şaman mucizeleri, hastaları sağaltma vb. geniş yayılmıştır.
Keywords
Abstract
One of the two main sources of shaman culture, worldview, life and belief principles is applause-prayers (hymns), and the other is legends. Whether the shaman legends that portray all phases of shamanic life are adequately compiled or not, is one of the less researched subjects. Shaman legends, which have the characteristics of both memorate, story and myth, differ from the type of legend in general with these features. First of all, the hero of ethnic and regional shaman legends is the shaman himself. Shamans, who are the heroes of these legends, appear as a positive type who heals the sick, protects the welfare of the nation, and ensures social peace by communicating with the inhabitants of the heavens and the underworld, and evil spirits. On the other hand, he is a negative anti-hero who harms his own kin, kills other shamans without mercy, and inflicts sickness on humans and animals when angered. This overlaps with the opinion of the society that they are real persons. In the formation of the shaman as a hero in the legends, the myths of the Altai Turkish tribes and Yakuts about the folk heroes played the role of prototype. The research subject of this article is shaman legends, which include everything from the shaman's mental structure to the shamanistic worldview, and the only point where the legends converge is that shamans are designed as mythological heroes with supernatural abilities. For this reason, both the narrator and the listener believe in the extraordinary abilities of the shaman, who has a historical personality. The origin of shamanism, the first shaman, the death-resurrection and shaman miracles, healing the sick, etc. widely spread.