Author :
Abstract
Bu makale, 19. yüzyıl Osmanlı taşrasında inşa edilen Esma Hanım Türbesi’ni tarihsel, mimari ve toplumsal boyutlarıyla ele almaktadır. Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde üst düzey görevlerde bulunan Talaslı Ali Saib Paşa tarafından, annesi Esma Hanım’ın hatırasını yaşatmak amacıyla 1889-1890 yıllarında inşa ettirilen türbe, sekizgen planlı, kesme taştan ve kubbeyle örtülü yapısıyla ve sade fakat özenli süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Türbenin kitabesi, Paşa’nın annesine duyduğu vefa ve minnet duygusunu edebî bir üslupla yansıtırken; bezeme unsurları ise geç Osmanlı dönemine ait klasik motiflerin yerel yorumlarını taşımaktadır. Pencere şebekelerinde ve cephe düzeninde kullanılan geometrik motifler, İslam sanatına özgü sembolik anlamlar taşımaktadır. Kitabesi ve mimari detayları, klasik Osmanlı türbe anlayışının geç dönemde Anadolu taşrasında nasıl yorumlandığını göstermektedir. Mimari detaylar bakımından türbe, klasik Osmanlı türbe mimarisinde yerleşik unsurların, 19. yüzyılda Anadolu taşrasında nasıl sürdürüldüğünü ortaya koymaktadır. Ajurlu pencere şebekeleri, köşe sütunçeleri, geometrik bezemeler ve taş örgü kubbe gibi öğeler hem yapının işlevsel hem de sembolik yönlerini göstermektedir. İstanbul’daki Mihrişah, Pertevniyal ya da Adile Sultan türbeleriyle karşılaştırıldığında ise daha sade bir süsleme anlayışı benimsenmiştir. Bu fark, merkez-taşra ayrımının mimari üretim üzerindeki etkisini ve yerel imkânlarla gerçekleştirilen hayır eserlerinin ölçeğini göstermektedir. Çalışmada, türbenin sadece mimari bir yapı değil; aynı zamanda kadın hatırasının kamusal alanda temsil edildiği, ailevi bağlılık ve hayırseverlik anlayışının mekâna taşındığı bir anıt olduğu vurgulanmaktadır. Böylece Esma Hanım Türbesi, Osmanlı geç dönem mimarisinin taşradaki yansımalarını ve toplumsal değerlerin mimariye aktarımını anlamada önemli bir örnek olarak değerlendirilmektedir.
Keywords
Abstract
This article examines the Esma Hanım Tomb, built in the Ottoman countryside in the 19th century, from historical, architectural, and social perspectives. Commissioned by Talaslı Ali Saib Pasha, who held high-ranking positions during the reigns of Sultan Abdülaziz and Abdülhamid II, the tomb was built between 1889 and 1890 to commemorate his mother, Esma Hanım. It features an octagonal plan, cut stone construction, a domed roof, and simple yet meticulous decorations. The tomb's inscription reflects the Pasha's feelings of loyalty and gratitude towards his mother in an literary style, while the decorative elements carry local interpretations of classical motifs from the late Ottoman period. The geometric motifs used in the window grilles and facade design carry symbolic meanings specific to Islamic art. The inscription and architectural details show how the classical Ottoman tomb concept was interpreted in Anatolia in the late period. In terms of architectural details, the tomb reveals how the established elements of classical Ottoman tomb architecture were continued in Anatolia in the 19th century. Features such as ajour window grilles, corner columns, geometric decorations, and stone-vaulted domes reveal both the functional and symbolic aspects of the structure. When compared to the tombs of Mihrişah, Pertevniyal, or Adile Sultan in Istanbul, a simpler approach to decoration has been adopted. This difference highlights the impact of the urban-rural divide on architectural production and the scale of charitable works realized with local resources. The study emphasizes that the tomb is not merely an architectural structure but also a monument where the memory of a woman is represented in the public sphere, and where family ties and charitable values are embodied in the space. Thus, the Esma Hanım Tomb is considered an important example for understanding the reflections of late Ottoman architecture in the provinces and the transmission of social values into architecture.
