Author :
Abstract
Şaman kültürünün, dünya görüşünün, yaşamının ve inanç esaslarının iki temel kaynağından biri alkış-dualar (ilahiler), diğeri de efsanelerdir. Şamanik yaşamın bütün evrelerini canlandıran şaman efsaneleri yeterli derecede derlenip yayımlanmadığı gibi, az araştıralan konulardan da biridir. Hem memorat hem hikâye hem mit özelliği taşıyan şaman efsaneleri bu özellikleri ile genel anlamda efsane türünden farklılık gösterir. İlk önce, etnik ve bölgesel özellikli tüm şaman efsanelerinin baş kahramanının şamanın olduğunu vurgulamak lazımdır. Efsanelerin baş kahramanı olan şamanlar bir taraftan gök ve yeraltı dünyası sakinleriyle, kötü ruhlarla iletişim kurmakla hastaları iyileştiren, ulusun refahını koruyan, toplumsal barışı sağlayan olumlu bir tip gibi karşımıza çıkar. Diğer taraftan kendi soydaşlarına zarar veren, diğer şamanları amansızlıkla öldüren, kızdırıldıklarında insanlara ve hayvanlara hastalık musallat eden olumsun bir anti-kahramandır. Bu da onların gerçek şahıslar olduğu konusunda toplumun kanaatiyle üst üste düşer. Efsanelerde şamanın bir kahraman olarak oluşmasında Altaylı Türk kavimlerinin ve Yakutların halk kahramanları hakkındaki mitleri prototip rolünü oynamıştır. Bu yazının araştırma konusu, şamanın zihinsel yapısından şamanist dünya görüşe kadar her şeyin yer aldığı şaman efsaneleridir ve efsanelerin birleştiği tek nokta şamanların doğaüstü yeteneklere sahip mitolojik bir kahraman olarak tasarlanmasıdır. O nedenle hem anlatıcı hem de dinleyici tarihi bir kişiliğe sahip şamanın olağanüstü yeteneklerine inanmaktadır. Konusu bakımından çeşitlilik gösteren şaman efsanelerinde şamanlığın ortaya çıkması, ilk şaman, ölüp-dirilme ve şaman mucizeleri, hastaları sağaltma vb. geniş yayılmıştır.
Keywords
Abstract
One of the two main sources of shaman culture, worldview, life and belief principles is applause-prayers (hymns), and the other is legends. Whether the shaman legends that portray all phases of shamanic life are adequately compiled or not, is one of the less researched subjects. Shaman legends, which have the characteristics of both memorate, story and myth, differ from the type of legend in general with these features. First of all, the hero of ethnic and regional shaman legends is the shaman himself. Shamans, who are the heroes of these legends, appear as a positive type who heals the sick, protects the welfare of the nation, and ensures social peace by communicating with the inhabitants of the heavens and the underworld, and evil spirits. On the other hand, he is a negative anti-hero who harms his own kin, kills other shamans without mercy, and inflicts sickness on humans and animals when angered. This overlaps with the opinion of the society that they are real persons. In the formation of the shaman as a hero in the legends, the myths of the Altai Turkish tribes and Yakuts about the folk heroes played the role of prototype. The research subject of this article is shaman legends, which include everything from the shaman's mental structure to the shamanistic worldview, and the only point where the legends converge is that shamans are designed as mythological heroes with supernatural abilities. For this reason, both the narrator and the listener believe in the extraordinary abilities of the shaman, who has a historical personality. The origin of shamanism, the first shaman, the death-resurrection and shaman miracles, healing the sick, etc. widely spread.
Keywords
- Bascom, William R. (2006). “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar”, Şeviren N. Aktaş, B. Aktepe, B. Değer,
- Bascom, William R. (2006). “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar”, Şeviren N. Aktaş, B. Aktepe, B. Değer,A. Doğan, Y. Özay, K. Serdaroğlu. Halkbilimiinde Kuramalr ve Yaklaşımlar 1. Yay. Hazırlayanlar. M. Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Ö. Eker, S. Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s.171-202.
- Bayat, Fuzuli (2019). Türk Şaman Metinleri. Efsaneler ve Memoratlar. 3. Basım. İstanbul: Ötüken.
- Degh, Linda (2005). “Günümüz Bağıamında Efsane Üzerine Teorik bir Düşünme ve Efsanenin Tanımı”.Çeviren S. Gürçayır. Halkbilimiinde Kuramalr ve Yaklaşımlar 2. Yay. Hazırlayanlar. M. Ö. Oğuz, S. Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s.342-353.
- Dégh, Linda (2001). Legend and Belief: Dialectics of a Folklore Genre. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
- Eliade, Mircea (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. Çeviren İ. Birkan. Ankara: İmge Kitabevi.
- Friedrich, Buddruss (1987). Schamanengeschichten aus Sibirien. Aus dem Russ. Übers, und Eingeleitet von A. Friedrich und G. Buddruss. Berlin: Zerling.
- Hultkrantz, Åke (2007). “The Shaman in Myths and Tales”, Shaman. An International Journal for Shamanistic Research. Vol. 1. No. 1-2. Second Edition. Budapest: Printed in Hungary, s.53-70.
- Meuli, Karl (1975). Gesammelte Schriften. 2 vols. Hrg. von Thomas Gelzer. Basel and Stuttgart: Schwabe.
- Novik, Elena S. (1997). “The Archaic Epic and its Relationship to Ritual from Ritual and Folklore inSiberian Shamanism”, Shamanic World. Rituals and Lore of Siberia and Central Asia. Ed. M.M.Balzer. Armonk, New York, London, England: North Castle Books, 1997, s.185-237.
- Pentikainen, Juha (2006). “Efsanenin yapısı ve fonksiyonu”, Çeviren İ.Görkem. Halkbilimiinde kuramalr veyaklaşımlar 1. Yay. Hazırlayanlar. M. Ö. Oğuz, M. Ekici, N. Özdemir, G. Ö. Eker, S. Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s.363-378.
- https://www.diffen.com/difference/Legend_vs_Myth (Erişim tarihi 12.09.2021)
- Агапитов, Н. Н. (1958). “Хангалов М. Н. Материалы для Изучения Шаманства в Сибири”, Хангалов М. Н. Собрание Cочинений. Т. 1. Улан-Удэ: Бурятское Книжное Изд-во.
- Алексеев, Николай Алексеевич (1984). Шаманизм Тюркоязычных Народов Сибири (Опыт Ареального Сравнительного Исследования). Новосибирск: Наука, 1984.
- Басилов, Владимир Николаевич (1984). Избранники Духов. Шаманство Как Явление в Истории Религии. Москва: Политиздат.
- Батьянова, Е.Л. (1995). “Телеуты Рассказывают o Шаманах”, Шаманизм и Ранние РелигиозныеПредставления: К 90-Летию Доктора Исторических Наук, Профессора Л.П. Потапова.Этнологические исследования по шаманству и иным ранним верованиям и практикам. Т. 1. Москва.
- Гурвич, Илья Самуилович (1974). “Якутско-Юкагирские Предания oб Оспе (К Вопросу o ПутяхФормирования Демонологических Образов)”, Социальная Организация и Культура Народов Севера. Москва, s.249-269.
- Дувакин, Евгений Николаевич (2011). “Сибирские Легенды o Первых Шаманах: Мотивный Состав иАреальное Распределение”, Вестник РГГУ. Серия: Литературоведение. Языкознание. Культурология, s.178-198.
- Дувакин, Евгений Николаевич (2011). Шаманские Легенды Народов Сибири: Сюжетно-МотивныйСостав и Ареальное Распределение. Автореферат Диссертацию на Соискание Учёной Степени Кандидата Филологических Наук. Москва.
- Кенин-Лопсан, Монгуш Борахович (1987). Обрядовая Практика и Фольклор Тувинского Шаманства. Конец XIX нач. XX века. Новосибирск: Наука.
- Левинтон, Г. А. (1988). “Легенды и Мифы”, Мифы Народов Мира: Энциклопедия. Т. 2. Гл. Ред. С. А. Токарев. Москва: Советская Энциклопедия, s.45.
- Манжигеев, Иван Алексеевич (1978). Бурятские Шаманистические и Дошаманистические Термины. Москва: Наука.
- Новик, Елена Сергеевна (1978). “Поэтика Шаманских Легенд (К Вопросу o Соотношении Обряда иФольклора)”, Эпическое Творчество Народов Сибири и Дальнего Востока (Материалы Всесоюзнойконференции фольклористов). Ред.: Н.В. Емельянов, B.Т. Петров. Якутск: Якутский Филиал СО АН СССР, s.104-109.
- Новик, Елена Сергеевна (2004). Обряд и Фольклор в Сибирском Шаманизме: Опыт Сопоставления Структур. 2-Е Изд., Испр. и Доп. Москва: Восточная Литература.
- Подузова С.А., Сагалаев А.М. Из истории шаманства на Алтае // Известия Сибирского отделения АН СССР. Серия общественных наук. 1983. № 6. Вып. 2. s.111–114.
- Попов, Андрей Александрович (1947). “Получение “Шаманского Дара” у Вилюйских Якутов”, Труды Института Этнографии АН СССР. Новая Серия, Т. II, s.282-293.
- Попов, Андрей Александрович (2006). Камлания Шаманов Бывшего Вилюйского Округа: (Тексты). Новосибирск: Наука.
- Предания, Легенды и Мифы Саха (Якутов) (1995). Сост. Н. А. Алексеев, Н. В. Емельянов, В. Т. Петров. Новосибирск: Наука.
- Прокофьева, Екатерина Дмитриевна (1981). “Материалы по Шаманству Селькупов”, ПроблемыИстории Общественного Сознания Аборигенов Сибири (По Материалам Второй Половины XIX - начала XX в.). Отв. ред. И. С. Вдовин. Ленинград: Наука, s.42-68.
- Пурбуева, Марина Валерьевна (2009). “Генеалогические Легенды и Предания o Шаманах”, УчёныеЗаписки Забайкальского Государственного Гуманитарно-Педагогического Университета им. Н.Г. Чернышевского. Серия Филология, История, Востоковедение, № 3 (26), s.254-255.
- Пурбуева, Марина Валерьевна (2009). “Образ Героя в Обрядовой Несказочной Прозе”, Вестник Бурятского Государственного Университета, No. 10, s.266-270.
- Сагалаев, Андрей Маркович (1992). Алтай в Зеркале Мифа. Новосибирск: Наука. Сиб. Отд-Ние.
- Яданова, Кузелеш Владимировна (2006). Несказочная Проза Теленгитов. Москва: Режанс.
