Author :
Abstract
Kafkasya sahası tarih boyunca birçok boy ve kavime ev sahipliği yapmıştır. Bu bölgedeki boylardan biri de Kumuk Türkleridir. Kumukların etnik kökeni hakkında birçok farklı görüş olsa da en yaygın görüş Oğuz ve Kıpçak karışımı bir boy olduklarıdır. Dağıstan bölgesinde Avarcadan sonra en yaygın olarak konuşulan dil, bu bölgede yaşayan Kumukların dili olan Kumuk Türkçesidir (Kurtuluş, 2002). Kumuk Türkçesi, dilin konuşulduğu bölgedeki koşullardan dolayı zamanla farklı etmenlerden etkilenmiştir. İslamiyet’in etkisiyle Arapça ve Farsça unsurlar, Kumuklar üzerindeki Rus baskısı sebebiyle de Rusça unsurlar zamanla Kıpçak lehçesinin özelliklerini taşıyan Kumuk Türkçesinde yer edinmiştir. Dağıstan’ın güneyinde yer alan Azerbaycan’ın etkisiyle de Oğuzca unsurlar da Kumuk Türkçesinde görülmektedir. Bu bölgenin tarih boyunca Türklerin doğudan batıya olan göçlerinde bir geçiş noktası olması nedeniyle Kumuk Türkçesi, tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin özelliklerini de taşımaktadır. Kumuk Türkçesinin tarihi Türk lehçeleriyle olan ilişkisi dikkate alınarak hazırlanan bu çalışmada, Kumuk Türkçesindeki fonetik ve biçim bilgisi bakımından arkaik unsurlar ile arkaik sözvarlığı incelenmiştir. Ayrıca bu çalışmada, tespit edilen arkaik unsurların tarihi Türk lehçelerindeki durumları da gösterilerek örneklenmiştir.
Keywords
Abstract
The Caucasus region has hosted many tribes and clans throughout history. One of the tribes in this region is Kumyk Turks. Even though there are many different opinions about the ethnicity of the Kumyks, the most common opinion is that they are a mixture of Oghuz and Kipchak tribes. The most widely spoken language after Avar Language in the Dagestan region is Kumuk Turkish which is the language of the Kumyks living in this region. Kumyk Turkish has been affected by many factors over time due to the conditions in the region where the language is spoken. Arabic and Persian elements with the influence of Islam, and Russian elements due to the Russian pressure on Kumyks have been taken place in Kumyk Turkish, which has the characteristics of the Kipchak dialect. With the influence of Azerbaijan which located in the south of Dagestan, Oghuz elements are also seen in Kumyk Turkish. Since this region has been a transition point in the migration of Turks from east to west throughout history, Kumyk Turkish also carries the characteristics of historical and contemporary Turkish dialects. In this study, which is prepared by considering the relationship of Kumyk Turkish with historical Turkish dialects, archaic elements in terms of phonetics and morphology, and archaic vocabulary in Kumyk Turkish were examined. In addition, the status of the detected archaic elements in historical Turkish dialects is also shown and exemplified in this study.
Keywords
- Arat, R. R. (2005). Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Bay, H. G. (2015). Kumukların Dilinden (Yırlar, Şiirler, Sarınlar). Ankara: Min Reklam. Buran, A., Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Caferoğlu, A. (1988). Türk Kavimleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
- Eckmann, J. (2013). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Kesit Yayınları.
- Ercilasun, A. B., Akkoyunlu Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lügâti’t Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar- Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Mahmud B. Ali. (2014). Nehcü’l Feradis Uştmahlarnıng Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) I-II-III-Metin-tıpkıbasım-dizin-sözlük (Tıpkıbasım ve çeviri yazı János Eckmann; yayımlayanlar: Semih Tezcan, Hamza Zülfikar: dizin-sözlük: Aysu Ata). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Öztürk, E. (2008). Kumuk Halk Şairi Yırçı Kazak (Giriş-Metin-Sözlük). Ankara: Akçağ Yayınları. Pekacar, Ç. (2006). Kumuk Türklerinin Atasözleri. Ankara: Meyil Matbaacılık.
- Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Şirin, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı-Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tavkul, U. (2009). Kafkasya Gerçeği. İstanbul: Selenge Yayınları.
- TDK (Türk Dil Kurumu) (1998). Türkçe Sözlük I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Makale, Bildiri ve Diğer Basılı Yayınlar
- Alkaya, E. (2013). “Kumuk Türkçesinde Edatlar”. Journal of Turkish Studies.
- Bulduk, T. B. (2021). “Kumuk Türkçesinde Köktürkçe Sözlüksel Unsurlar”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 7, Sayı 14, s. 384-405.
- Çeneli, İ. (2012). “JOHANNES BENZING, KUMUK TÜRKÇESİ. İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 26 (0), 165-188. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17065/178280
- Erenoğlu, N. (2010). “Kumuk Türkçesinde Oğuzca Unsurlar”. Journal of Turkish Studies.
- Karataş, Ö., Arbatlı, M. (2016). “Kumuk Türklerinin Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçü” . Tarih İncelemeleri Dergisi, 30 (1) , 101-120 . DOI: 10.18513/egetid.185919
- Korkmaz, Z. (1962). “uçun ~ üçün ~ için vb. Çekim Edatlarının Yapısı Üzerine”. Türk Dili AraştırmalarıYıllığı – Belleten, 9, 31-35. TDK Yay., Ankara Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38170/440921
- Kurtuluş, R. (2002). “Kumuklar”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 26, s. 372-373. (https://islamansiklopedisi.org.tr/kumuklar) (05.05.2021)
- Öztürk, E. (2007). “Kumuk Türkçesi Deyimleri”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (15) , 108-127. DOI: 10.11616/AbantSbe.317
- Pekacar, Ç. (1999). “Kumuk Türkçesi’nde Fiil”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 1996, TDK Yay., Ankara, s.221-235.
- Tavkul, U. (1992). “Kumuklar’ın Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçlerini Anlatan Bir Şarkı”. Türk Dünyası Tarih Dergisi, (70), ss. 35-37.
- Tavkul, U. (2002). “Kafkasya ve Çevresindeki Türk Toplulukları”. Türkler Ansiklopedisi, XX. cilt, 489- 519.ss. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Tavkul, U. (2005). “Kumuk Türkleri. Tarihleri, Sosyal Yapıları ve Dilleri Üzerine Bir İnceleme”. Kırım Dergisi, 13 (50), ss. 29-39.
- Tiryaki, Ş. (2012). “Bekir Sıdkı Çobanzade’nin Kumuk Dili ve Edebiyatı Tedkikleri Adlı Eseri (Metin- İnceleme-Dizin)”. Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
- Uyanık, O. (2002). “Kumuk Ağızlarının Yeni Bir Tasnifi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi.
