Author:
Abstract
Мақалада Абайдың шығармаларының психологиялық астарларына талдау жасалынған. Ақын мұраларын зерттеген ғалымдардың философиялық, педагогикалық, психологиялық көзқарастарына жүйелі жасалынған. Мақалада Абай – өлеңдері мен қара сөздерінің ең басты обьектісі- адам, басты мақсаты- адам тәрбиесі екені анық көрсетілген. Адам болғанда да адамдар үшін еңбек ететін, өзі айтқандай, «ақыл, қайрат, нұрлы жүректі тең ұстайтын», жан-жақты жетілген адам яғни Абайша айтқанда, «толық адам». Ал «толық адам», «жетілген адам» дегендердің мағынасы терең философиялық, психологиялық мәнді ұғымдар. Адам, индивид, тұлға, дара тұлға адамгершілік тұрғысынан, тұлғалық тұрғысынан жетілдіруді көздейтін үлкен даналық ойлармен ұштасып жатқан күрделі мәселе. Сондай-ақ мақалада ақынның еңбектеріне талдау жасай келе, оның ой-тұжырымдарының, пікірлерінің, шығармаларының астарларында қазіргі заманғы ғылыми психологияның қарастыратын негізгі проблемаларымен үндестігін көрсететін салыстырмалы кесте құрастырылған. Мәселен, кестенің бір тармағында әлеуметтік өмірде адамдардың өзара дұрыс қарым-қатынас жасаулары - бір-бірінің мінез-құлқын, психологиясын тани білудің негізі деген Абайдың тұжырымы қазіргі заманғы ғылыми психологиядағы қарым-қатынас мәселесімен, әрекеттермен алмасу, ортақ іс-әрекетті жоспарлап,бірлескен әрекеттердің формалары мен нормаларын қалыптастыру деген ғылыми тұжырыммен астасып келуі таңғалдырады. Бұл ақынның ғұламалығының бұл бір дәлелі ғана. Абай психологиялық көзқарастары жалпы және педагогикалық психология мәселелерімен ғана шектелмейді. Ақын туған халқының әлеуметтік жағдайымен, оның әртүрлі топтарының мінез-құлықтарына да ерекше зейін қояды. Абай шығармаларын оқытуда жеткіншектерге ақынның «толық адам» тұжырымының мәнін түсіндіріп, осы ұғымға жету үшін қандай бала болу керек, нені мақсат тұту керек деген пікірін жеткізу жолдарын қарастырылады. Абай «толық адам» болудың бір белгісі адамның ойлы болуы, әр нәрсеге «өз көзімен» қарау дегенді меңзейді. Абай мұраларын оқыту барысында ақынның еңбектеріне психологиялық тұрғыда жүйелі талдау жасап, оны нақты бағыттарға бөліп қарастырса, жеткіншектерде ғұламаның шығармаларын түсінуде, бағамдауда және қабалдауларына жеңіл түсіп, есте сақтап, ой қорытындысын жасауға тиімді болады. Осы орайда мақалада ақын шығармашылығын бес бағытқа бөліп көрсеткен. Мәселен, бірінші бағыты ретінде Абайдың қара сөздерінің психологиялық мәні алынған. Одан кейін өлеңдерінің психологиялық астарлары бағытында а) өнер - білімге шақыратын өлеңдері; ә) тұлғаның қалыптасуы жағдайлары; б) таным әрекеттерінің ерекшеліктері қарастырылса, үшіншіден, ақынның «Ескендір», «Масғұт» поэмаларындағы психологиялық ой-түйіндер, төртінші бағыты деп орыс классиктерінің шығармаларынан аудармаларының психологиялық ерекшеліктерін көрсетеді. Бесінші бағыты Абай әндерінің адам психикасына әсері деген бағыт талданады. Мақалада осы бес бағытқа қысқаша түсінік беріледі. Артына мол философиялық, педагогикалық, психологиялық мұралар қалдырған ұлы ғұламаның шығармаларын оқу-тәрбие процесіне енгізіп, оқыту барысында жүйелі қолданып отырса, жеткіншектердің жан-жақты дамып, тұлғалық ерекшеліктерінің қалыптасуына оңды ықпалы болары анық. Жеткіншектердің жеке тұлғасын қалыптастыруда әрине Абай шығармаларының мәні зор. Оны тек оқу бағдарламасында берілген ақынның бірлі-жарымды өлеңдерімен, қарасөздерімен шектеліп қалу жеткіліксіз.Ол үшін үйірме сабақтарында, сабақтан тыс кездерде де, оқушылармен жеке- жеке жұмыс жүргізгенде де қолданылып отырса жас ұрпақтың философ ақынның жайлы біленінен білері мол болатыны сөзсіз.
Keywords
Abstract
The article analyzes the psychological hints of Abai's works. The philosophical, pedagogical, psychological views of scientists who have studied the heritage of the poet are systematically systematized. In the article Abai - the main object of his poems and words is human, the main purpose is up brining people. A person who works for human beings, as he says, is "full-fledged man," who is "full of intelligence, awe and joy," that is, a man of all ages. The meaning of "full human", "mature person" is deep philosophical and psychological meaning. A person, an individual, a person, a person is a complex issue with a great deal of wisdom that provides moral and personal development. The article also analyzes the works of the poet, and draws on a comparative table reflecting the basic problems of contemporary scientific psychology, which is the basis of his thoughts, conclusions and works. For example, in one of the tables, Abay's statement on the relationship between people in social life is the basis of the behavior and psychology of each other, the problem of communication in modern scientific psychology, the exchange of actions, plans of joint action, forms of joint actions was amazed at the conclusion that the formation of norms is incompatible with the scientific conclusion. This is just one of the proofs of the poet's wisdom. Abay's psychological views are not limited to general and pedagogical psychology. The poet pays particular attention to the social situation of the native people, the behavior of different groups. When teaching Abai's works, adults explain the meaning of the poet's "full human" conclusion and consider the ways in which a child should be asked and what to pursue in order to achieve that concept. A sign of being Abai's "full human" is to be human-minded, to look at things "with his own eyes." While studying the Abai's heritage, psychological analysis of the poet's work and its focus on specific directions, it is helpful to memorize, memorize, and comprehend the compositions of the writer, and make conclusions. In this article, the poet devoted his creative work to five directions. For example, the psychological significance of Abay's quotation was derived as the first direction. Then the psychological aspects of poetry are: a) art - poems that call for knowledge; b) the occurrence of personality; b) the peculiarities of cognitive activity, thirdly, the psychological features of poet's poems "Iskander", "Masgut", the fourth direction - psychological features of translations of Russian classics. The fifth direction analyzes the direction of Abay's lyrics on human psyche. The article gives a brief overview of these five aspects. Obviously, the systematic use of the great scientist's works in the educational process, which left abundant philosophical, pedagogical and psychological heritage, will have a positive impact on the development of all-round development and personality traits of young people. Of course, the works of Abai have a great importance in the formation of the personality of children. It is not enough to limit it to the poet's poetry and poetry in the curriculum. It is also possible for younger generation to know about the philosopher's poet when it is used in classroom sessions, out-of-season sessions, and personal work with pupils.