Bir Müellif Dört Nüsha: Haydârî-Zâde İbrahim Efendi’nin Garbdan Şarka İ‘Câz-I Muhammedî Adli Mesnevisi
Author :
Abstract
Haydarî-zâde İbrahim Efendi Osmanlı’nın son yıllarında beş defa şeyhülislamlık yapmış önemli bir âlimdir. Muhtelif alanlarda manzum ve mensur eserleri bulunmaktadır. Bunlardan biri de Fransız şair ve devlet adamı Alphonse de Lamartine’nin Historie de la Turguie (Türkiye Tarihi) adlı eserinde Hz. Peygamberin mucizelerini ve ona dair övücü mahiyette yazdığı ifadelerini nazmen tercüme ettiği “Garbdan Şarka İ‘câz-ı Muhammedî” adlı eseridir. Mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan eserin yazılış tarihi net olarak bilinmemektedir. Koyunoğlu Kütüphanesinden temin edilen yazma nüshanın kapağındaki ifadeye göre bu nüsha müellif nüshasıdır. Bunun haricinde eserin üç farklı matbu nüshasına ulaşılmıştır. Bu nüshaların ilki 12 ve 19 Aralık 1908 ile 9 Ocak 1909 yıllarında üç parça halinde Kürt Te‘âvün ve Terakki gazetesinde diğer ikisi ise 27 Ekim 1911 yılında Tasavvuf dergisi ile gün ve yayımlandığı ay bilinmemekle birlikte 1911 yılında Hilal matbaasında basılmıştır. Müellif hattı olan nüsha ile diğer nüshalar arasında çok fazla fark bulunmakta, ayrıca matbu olan diğer nüshalar arasında kelime, bazen de beyit bazında farklılıklar görülmektedir. Haydarî-zâde’nin 1933 yılında vefat ettiği nazar-ı dikkate alındığında onun nüshalar arasındaki farklılıklardan haberdar olduğu hatta tüm nüshalarda bizzat tasarruf sahibi olduğu görülecektir. Bu makalede hem “Garbdan Şarka İ‘câz-ı Muhammedî” adlı eserin edisyon kritiği yapılacak hem de müellifin müdahaleleri neticesinde metinde ortaya çıkan farklılıklar gösterilmeye çalışılacaktır. Ayrıca müellifin metindeki tasarruflarının muhtemel sebepler de değerlendirilecektir.
Keywords
Abstract
Haidarīzāde Ibrāhım Afandi is an important scholar who served five times as shaykh al-Islām in the last years of the Ottoman Empire. He has works in verse and prose in different fields. One of them is his work called “Garbdan Sharka Ījāz-ı Muhammedī” in which he translated as a poem the miracles of the Prophet and eulogistic statements about him in Historie de la Turguie, written by the French poet and the statesman Alphonse de Lamartine.The writing date of the work, which was written in mathnawī verse form, is not known exactly. According to the statement on the cover of the manuscript obtained from the Koyunoğlu Library, it is the author's copy. Apart from this, there are three different printed copies of the work. The first of these copies was printed in the Kürt Teāvun ve Terakkī (Kurdish Newspaper for Solidarity and Progress) in three parts on December 12 and 19 1908, and January 9 1909, the other two of these copies were printed on October 27, 1911, in Journal of Taṣawwuf and in 1911, in the Hilal printing house, although the date is unknown. Although there are many differences between the the author's copy and the other copies, there are also differences between the other printed copies in terms of words and sometimes couplets. Considering the fact that Haidarīzāde passed away in 1933, it will be seen that he was aware of the differences between the copies and even had a say in all these differences. In this study, both the critical edition of the work will be done and the differences that occur in the text as a result of the author's interventions will be shown. Apart from this, possible situations that cause the author to make changes in the text will be determined.
Keywords
- 1. Ak, M. (2014). “Na‘tlerin Tasavvufî Temelleri ve Na‘t Mecmuaları (Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Bölümü 1210, 1211 - Tenkidli Metin)”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- 2. Altunmeral, M. (2019). “Haydarî-zâde İbrahim Efendi ve Manzumeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (22): 3-36.
- 3. Atasoy, O. (2020). Şeyhülislâm Haydarîzâde İbrahim Efendi’nin Hayatı ve Eserleri (1864-1931), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
- 4. Aynur, H.–Çakır, M. vd. (2017). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları Metin Neşri, Problemler, Tespitler, Öneriler, Klasik Yayınları, İstanbul.
- 5. Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkce Sözlük (2008). Kubbealtı Neşriyat, İstanbul.
- 6. Çalışkan, N. – Ünal, M. (2018). “Bir Osmanlı Aydınının Dilinden Dönem Eleştirisi: Şeyhü’l-İslâm Haydarî-zâde İbrâhim Efendi’nin Rüyâ Mesnevisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60): 44-55.
- 7. el-Cubûrî, Kâmil Süleyman (2003). Mu‘cemu’l-udebâ mine’l-‘asri’l Câhilî hatta senete 2002, Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, Beyrut.
- 8. Gacek, A. (2016). el-Merci‘ fî ‘İlmi’l-maḥṭûṭi’-‘Arabî, (çev.: Murâd Tedğûd), Ma‘hedü’l-maḥṭûṭâti’l-‘Arabiyye, Ḳâhire.
- 16. Hüseyin Kazım Kadri, Türk Lugati (1945). Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
- 17. İbn-i Manzûr Cemaleddin Muhammed (2010). Lisânu’l-‘arab, Dâru Sâdır, Beyrut.
- 18. İpşirli, M.-Beydilli, K. (2000). “Haydarîzâde İbrahim Efendi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (XXI): 297-298, Ankara.
- 19. Karagedik, H. (2010) Haydari-zade İbrahim Efendi’nin, Mezahip ve Turuk-I İslamiyye Adlı Eseri’nin İslam Mezhepleri Tarihindeki Yeri ve Önemi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- 20. Kavak, Abdulcebbar (2018). “Safevîlerin Şiîleştirme Siyasetinin mağduru Olan Bir Aile: Haydarîler ve Irak’taki Faaliyetleri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (46): 37-54.
- 21. Kefeli, E. (1993), 1854- 1993 Yılları Arasında Lamartîne’den Türkçe’ye Yapılan Tercümeler Üzerînde Bir Araştırma, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
- 22. Kefeli, E. (2003), “Lamartıne Alphonse de”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (XXVII): 93-94, Ankara.
- 23. Mütercim Âsım Efendi (2013). el-Okyânusu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, (nşr.: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
- 24. Oral, O. (1995). Şeyhu’l-İslam Haydarî-zâde İbrahim Efendi’nin “Mezâhib ve Turuk-ı İslamiye Tarihi” Adlı Eserinin Sadeleştirilmesi ve Tahlili, Yüksek Lisans Tezi Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- 25. Oral, O. (2016) Şeyhülislam Haydarîzâde İbrahim Efendi’nin “Emr-i bi’l-ma´rûf neyh-i ´ani’l-münker” Adlı Makalesi, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 14(1):146-176.
- 26. Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü (2013). Kapı Yayınları, İstanbul.
- 27. Tahiru’l-Mevlevi (1994). Edebiyat Lugatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
- 28. Vankulu Mehmed Efendi (2014). Vankulu Lügati, (nşr.: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
- 29. Yılmaz, O. K. (2018). İsam Tahkikli Neşir Esasları, İsam Yayınları, Ankara.
