OSMANLI VE BATI KÜLTÜRLERİNDE SİYASETNAME GELENEĞİ: GELİBOLU’ LU MUSTAFA Âlî’NİN NUSHATU’S-SELÂTÎN ve NİCCOLÒ MACHİAVELLİ’NİN IL PRİNCİPE ÖRNEĞİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ
Author :
Abstract
ÖZET Osmanlı siyasetnameleri, devletin ihtişamlı dönemlerinde başta devlet başkanı olmak üzere diğer bütün devlet adamlarında olması gereken özelliklerden, yönetimin temel ilkelerinden bahseder. Devletin zayıfladığı veya bunalımda olduğu zamanda ise, devletin bu bunalımdan nasıl çıkacağı hususunda çeşitli teklifler ve çözüm yolları önerir. Fakat siyasetnameler bunların yanında, genel olarak iktisadi, hukuki, askeri, sosyal ve kültürel konularda da çok önemli bilgiler verir. Aynı şekilde Batı’da siyasetname türünden eserler ise, Erken Orta Çağ, Orta Çağ ve Rönesans dönemlerinden gelen en önemli siyasi yazı türleri arasında hükümdarlara verilen tavsiyelerdir. Avrupa geleneğinde "prensler için aynalar" olarak adlandırılan bu tür metinler, tipik olarak, bir kişinin siyasi düşmanlarına karşı nasıl korunacağı, yetkin bir yöneticinin nasıl seçileceği veya kişinin Tanrı ile kişisel sorunlarını nasıl müzakere edeceği gibi çeşitli konularda yöneticilere faydalı bilgiler sağlayan kitap uzunluğundaki yazılardır. Yani Batı’da "Prensler için Aynalar" (Mirrors for Princes) terimi, hükümdarlara ve diğer yüksek rütbeli danışmanlara bilgelik veya rehberlik sunmaya çalışan metinler için ortak bir isim olmuştur. Karşılaştırmalı Tarih: Zaman ve mekân açısından farklı iki toplum veya zaman ve mekân açısından yakın ve birbirlerinden sürekli etkilenmiş iki toplumun karşılaştırılmasıdır. Çok temel olarak farklı zamanlarda veya coğrafi çevrede benzer tarihi olayların düzenli incelenmesidir. Karşılaştırmalı Tarih, detaylı inceleme ve karşılaştırma için birçok bilgi toplar ve sonra önemli benzer ve farklı durumları karşılıklı tanımlamak için çalışır. Bu çalışmada Gelibolu’lu Mustafa Âlî’nin Nushatu’s-Selâtîn isimli eseri ile Niccolò Machiavelli’nin Principe örneği üzerine karşılaştırmalı bir analiz denemesi yapmaya çalıştık.
Keywords
Abstract
ABSTRACT Ottoman politics mentions the basic principles of administration and the features that should be in all other statesmen, especially the head of state, in the glorious times of the state. When the state is weakened or in crisis, it offers various proposals and solutions on how the state will get out of this crisis. However, in addition to these, the political books also provide very important information on economic, legal, military, social and cultural issues in general. Likewise, works of politics in the West are the advice given to rulers among the most important types of political writing from the Early Middle Ages, Middle Ages and Renaissance periods. Called "mirrors for princes" in European tradition, such texts are typically book-length texts that provide rulers with useful information on a variety of topics, such as how to defend oneself against political enemies, how to choose a competent ruler, or how to negotiate one's personal problems with God. So in the West the term "Mirrors for Princes" has become a common name for texts that seek to offer wisdom or guidance to monarchs and other high-ranking advisers. Comparative History: It is the comparison of two societies that are different in terms of time and space, or two societies that are close in terms of time and place and have been constantly influenced by each other. Very basically it is the regular study of similar historical events at different times or in a geographical environment. Comparative History collects a lot of information for detailed review and comparison, and then works to mutually identify important similar and different situations. In this study, we tried to make a comparative analysis on the work of Mustafa Âlî from Gallipoli, named Nushatu’s-Selâtîn and Niccolò Machiavelli’s Principe.
Keywords
- Akün, Ö F, (1989), “Âlî Mustafa Efendi (Edebi Yönü)”, DİA, C.II, İstanbul.
- Akün, Ö F, (1989), “Âlî Mustafa Efendi (Edebi Yönü)”, DİA, C.II, İstanbul.
- Al-Azmeh, A, (1997), Muslim Kingship: Power and the Sacred in Muslim, Christian and Pagan Politics. I.B. Tauris.
- Alkayış, M F, (2012), “Bir Kitap Arkası Sözlük Çevirisi: Kutadgu Bilig,” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall p. 711-738.
- Annales Okulu İzinde Tarih ve Tarihçi, (1985), Marc Bloch’un “Avrupa Toplumlarının Karşılaştırmalı Tarihi İçin ”der: Ali Boratav, Alan Yay. ,I. Baskı, İstanbul, ,s.20-49.
- Arat, R R, (1979), Kutadgu Bilig, I, Metin, Ankara.
- Atik, K, (2014), Tarih Araştırmalarında Yeni Bir Yöntem: Karşılaştırmalı Tarih, Uluslararası AvrasyaSosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 16, ss: (272-291).
- Atik, K, (2017), Pertevi Ali Efendi, Rebiü’l-Mülk ve Âdabü Süluki’l-Müluk, Siyasete Aydınlık Yol, İnceleme-Çeviri yazı metin- Tıpkıbasım, Ankara
- Atik, K, (2019),Osmanlı Müesseselerinin Kökenleri-1, Ankara.
- Aykut, S, (2003), Beydebâ, Kelile Ve Dimne, Beydebâ -İbnü'l-Mukaffa, Çeviri-İnceleme, , Şule Yayınları Temmuz.
- Bayburtlugil, N, (1995), Nizamülmülk, Siyasetnâme, İstanbul.
- Blaydes,L, Grimmer, J, McQueen, A, (2018), Stanford University, Mirrors for Princes and Sultans: Adviceon the Art of Governance in the Medieval Christian and Islamic Worlds, The Journal of Politics, volume 80, number 4. Published online August 24, http://dx.doi.org/10.1086/699246.
- Calhoon, R P., (2017), Niccolo Machiavelli and the Twentieth Century Administrator, Academy of Management Journal, Vol. 12, No. 2, 205-212.
- Costache, A, (2 0 0 3), Aziz Al-Azmeh, Muslim Kingship, Power and the Sacred in Muslim, Christian and Pagan Polities, Tauris, 2001, J S R I, N o. 4/ Spring, 175-178.
- Çerçi, F, (2015), Gelibolu’lu Mustafa Âlî, Siyaset Sanatı- Nüshatü’s- Selâtîn, İnceleme-Sadeleştirme- Metin-Tıpkıbasım, İstanbul.
- Darling, L T. (2013), (The University of Arizona) Mirrors for Princes in Europe and the Middle East: ACase of Historiographical Incommensurability, East Meets West in the Middle Ages and Early Modern Times: Transcultural Experiences in the Premodern World (Berlin, Boston: De Gruyter), 223-42.
- Eravcı, H. M, (2003 )“Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nusret-nâmesinin Osmanlı Diplomatiği Bakımından Önemi” Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 4, s.5-20.
- Eravcı, H M, (2001), “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Nushatü’s-Selâtinde 1578-79 Trans-Kafkas Seferine DairEleştirileri ve Bunların Tarihi Önemi” Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C.III, say.I, s. 31-40.
- Ertaş, K, (2008),Gelibolu’lu Mustafa Âlî’nin Nasîhatu’s-Selâtîn İsimli Eserinin Tenkidli Metni, MarmaraÜniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlâhiyat Anabilim Dalı İslâm Târihi Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- Fleischer, C H., (1996),Târihçi Mustafa Âlî : Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı ,çev.: Ayla Ortaç , İstanbul. Karaismailoglu, A, (2010),” Kelile ve Dimne”, TDVİA, İstanbul, C.25.
- Kesgin, A, (2015), Machiavelli ve Makyevelizm, Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 1303- 8303,Volume 5 Issue 1 June.
- Korkut, Ş, (2012), “Meşşâî Geleneğin Kurucu Filozofu: Farabi”, İslam Felsefesi Tarihi, Editör: Bayram Ali Çetinkaya, Ankara.
- Kütükoğlu, B, (1989), “Âlî Mustafa Efendi (Hayâtı)”, DİA, C.II, İstanbul. Levend, A S, (1962), “Siyaset-nameler”, T.D.A.Y.-Belleten, Ankara.
- Levend, A S, (1964)“Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız”, T.D.A.Y.-Belleten, Ankara, Machıavellı, N, (1941), Hükümdar, Çev.Necdet Adabağ, İstanbul.
- Machıavellı, N, (1992), Machıavellı, Prens, Çev.Nazım Güvenç, İstanbul. Machıavellı, N, (2012), Prens, Çev. Kemal Atakay, İstanbul.
- Pasquino, P, (2009) Machiavelli and Aristotle: The anatomies of the city, History of European Ideas, 35. 4, 397-407.
- Harris, P, (2010), Machiavelli and the Global Compass: Ends and Means in Ethics and Leadership, Journal of Business Ethics, 93.131–138.
- Şeker, M, (1997), Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâ‛idü’n-Nefâ’is Fi-Kavâ‛idi’l-Mecâlis Adlı Eserin Tahlîli, Ankara.
- Tekin, T, (1998), Orhon Yazıtları, Ankara.
- Tietze, A, (1979 ), Mustafa Âlî’s Counsel for Sultans of 1581, Wien. Uğur, A, (1987), Osmanlı Siyaset-nameleri, Kayseri.
- Vatter, M, (2012), The quarrel between populism and republicanism: Machiavelli and the antinomies of plebeian politics, Contemporary Political Theory, volume 11, 242–263.
